در سها و فرصتهاى یک اپیدمی در عرصه حکمرانى

یکی از ویژگی‌های هر سیستم هوشمندی، تلاش برای تبدیل تهدید‌ها به فرصت‌هاست. ویروس کرونا که هفته‌هاست کل دنیا را درگیر خودساخته، تهدیدی است که درعین‌حال واجد برخی درس‌ها و فرصت‌ها در شیوه حکمرانی نیز هست. درس‌ها و فرصت‌هایی که باید آن‌ها را غنیمت شمرد و از آن‌ها به احسن وجه بهره‌برداری کرد. پیش از پرداختن به برخی از این فرصت‌ها و درس‌ها باید به این نکته مهم توجه کرد که بی‌توجهی و عبور از این فرصت‌ها، فقط از دست دادن فرصت نیست. بدون شک در آینده‌ای نه‌چندان دور و با بروز چالش‌هایی مشابه، عوارض این بی‌توجهی خود را نشان خواهد داد. عوارضی که مشکلات را تشدید کرده و عبور از بحران را سخت‌تر و طولانی‌تر می‌کند. در ادامه به چند مورد از فرصت‌ها و درس‌های کرونا می‌پردازیم.

شفافیت و بانک‌های اطلاعاتی به‌روز
مقابله با هر بحرانی نیازمند اطلاعات جامع، دقیق و به‌روز است. بدون این اطلاعات، هرگونه اقدامی بیشتر شبیه انداختن تیر در تاریکی است. هرچقدر این اطلاعات جامع‌تر و به‌روزتر باشد، تصمیمات سریع‌تر گرفته‌شده و به‌طور منطقی احتمالاً درست‌تر خواهند بود. با درصد بالایی از اطمینان می‌توان گفت: اغلب تهدید‌های امروزی، سویه اقتصادی دارند و تأثیرات خاص خود را بر زندگی و معیشت مردم و اقتصاد کشور‌ها برجای می‌گذارند. این قضیه در شیوع کرونا به‌وضوح قابل‌دیدن است. درحالی‌که این ویروس تهدیدی پزشکی و بهداشتی است، اما به‌سرعت تبدیل به خطری اقتصادی شده است. میلیون‌ها نفر در کشور‌های مختلف کار خود را ازدست‌داده‌اند. زنجیره‌های تأمین و توزیع کالا دچار آسیب شده است و تحلیلگران نسبت به تعمیق این عوارض هشدار می‌دهند. در چنین وضعیتی هرگونه تصمیم‌گیری و واکنش، نیازمند داشتن اطلاعات قوی و به‌روز است. امروز یکی از بحث‌های اصلی دولت و سایر نهاد‌ها و متخصصان، لزوم حمایت از اقشار محروم در مقابله با این وضعیت است. بدون داشتن بانک‌های اطلاعاتی به‌روز و منعطف که نشان دهند چه کسانی و به چه میزان از کرونا آسیب‌دیده‌اند، چگونه می‌توان منابع را به‌صورت هدفمند و عادلانه به دست گروه‌های نیازمند رساند؟

حمایت از تولید، علیه دلالی
یکی از خاصیت‌ها و فرصت‌های وضعیت بحرانی آن است که برخی ضرورت‌ها را نمایان‌تر کرده و برخی جراحی‌های ضروری به تعویق افتاده را تسریع می‌کند. همان‌طور که یکی از کارشناسان اقتصادی تأکید کرده است؛ یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که کرونا به همگان در مقیاس جهانی داد، آسیب‌پذیری نسبتاً بیشتر «بخش خدمات» در برابر «صنعت کارخانه‌ای» بود که کانون اصلی آن را می‌توان قدرت انعطاف برای واکنش مساعد و به‌موقع بنیه تولید صنعتی کشور‌ها برشمرد. کشور‌هایی که بخش اصلی اقتصاد خود را روی تولید صنعتی مدرن بناکرده‌اند، قدرت و توانایی بسیار بیشتری برای روبه‌رو شدن با این بحران داشته‌اند، درحالی‌که کشور‌های درحال‌توسعه خام فروش که اساس فعالیت‌های خدماتی آن‌ها معطوف به واردات و دلالی است، شکنندگی و آسیب‌پذیری بسیار شدیدتری از خود نشان داده و می‌دهند و طبیعتاً هزینه‌هایی که در افق‌های میان‌مدت و بلندمدت پرداخت خواهند کرد، بسیار سنگین‌تر از کشور‌های پیشرفته صنعتی خواهد بود.
کرونا فرصتی برای کمک به تولیدکنندگان و جمع‌کردن بساط دلالان است. تا وقتی دلالی در یک کشور راحت‌تر و پرسودتر از تولید و تحرک اقتصادی سالم باشد، انتظار پیشرفت و جهش نمی‌توان داشت.

دولت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال
بحران کرونا نشان داد که زیرساخت‌های دولت الکترونیک باید به شکلی جدی‌تر موردتوجه قرار گیرد. اگر چنین شود علاوه برافزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های دولت، در مواقع بحرانی مانند کرونا نیز می‌توان عملکرد بهتری داشت و خدمات عمومی را همچنان پیش برد. تقویت زیرساخت‌های دولت الکترونیک زمینه را برای شکوفایی و گسترش اقتصاد دیجیتال نیز فراهم می‌سازد. اقتصادی که در دوران شیوع کرونا برخلاف سایر اقتصاد‌ها با رونق نسبی همراه بود. فرصت گسترش اقتصادی دیجیتال البته به معنای بی‌توجهی به تولید و اقتصاد واقعی و ملموس نیست. اقتصاد صنعتی، کارخانه‌ای و کشاورزی همچنان پایه و مادر محسوب می‌شوند و بدون آن‌ها اقتصاد دیجیتال هم معنای چندانی نخواهد داشت. چراکه کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اقتصاد مبتنی بر خدمات در دوره پساکرونا دچار افول خواهد شد.

سناریو داشتن و عدم غافلگیری
موضوع مهم بعدی که شاید بتوان آن را مهم‌ترین مسئله و درس بحران کرونا دانست، لزوم داشتن سناریو برای شرایط مختلف است. غافلگیری در هر موضوعی خسارت و آسیب را دوچندان می‌کند. منابع را به هدر می‌دهد و روند کنترل و مهار بحران را طولانی می‌سازد؛ اما سیستمی که برای موقعیت‌های مختلف از قبل اندیشیده و سناریو‌های متعددی را پیش‌بینی کرده است، هنگام بروز بحران دچار سردرگمی و هراس نمی‌شود. شرایط را می‌سنجد و با توجه به سناریو‌های از قبل تهیه‌شده، بهترین و کارآمدترین آن‌ها را انتخاب کرده و با تغییرات احتمالی لازم، آن نسخه را به‌سرعت اجرایی می‌کند. ضرب‌المثل خارجی و مشهوری وجود دارد که می‌گوید وقتی هوا آفتابی است باید سقف خانه را تعمیر کرد. کنایه از اینکه وقتی باران شروع به باریدن کند (بحران پیش بیاید) وقت تعمیر سقف نیست. بسیاری از تحلیلگران جهانی می‌گویند دنیای پس از کرونا به‌هیچ‌عنوان مشابه دنیای پیش از آن نیست. ما چقدر برای دنیای جدید آماده‌ایم و به آن در عرصه‌های مختلف اندیشیده‌ایم و برای آن سناریو داریم؟ یکی از احتمالات قابل‌توجه پیش‌بینی بروز ویروس‌های مشابه کرونا و یا بازگشت کرونا به‌صورت جهش‌یافته و قوی‌تر است. تمام این احتمالات نیازمند سناریوسازی و پیش‌بینی راه‌حل‌های مواجهه است تا بتوانیم در مقاطع بعدی عملکردی بهتر داشته و قوی‌تر شویم.